çuvaş halk edebiyatı - kulturturizm.gov.tr

http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-8798/h/cuvashalkedebiyati.pdf dosyasının html sürümüdür.
G o o g l e taradığı belgelerin otomatik olarak html sürümlerini oluşturur.
Page 1
Çuvaş Halk Edebiyatı
Çuvaşlar, yazılı edebiyatla ancak XIX. yüzyılda
taııışınalarına rağmen çok zengin ve güçlü bir halk ede-
biyatına sahiptirler. Halkın genel itibariyle eski inançlannı
devam ettirmesi ve gelenek ve göreneklerine sıkı sıkıya
bağlı olması sözlü halk edebiyatının güçlü bir şekilde
devaın etınesini sağlamıştır.
Çuvaşlar, kahramanlık destanları, türküler, masallar,
atasözleri, bilmeceler gibi halk kültürü ve folklor
malzemeleri yönünden zengin bir halk edebiyatı
geleneğine sahiptirler. Bu sahada ilk eserler XIX. yüzyılın
ortalarında A.A.Fuchs, V.Sboyev, S.M.Mihaylov ve
N.İ.Zolotnitskiy tarafından kaleme alınmıştır. Daha sonra
bu yüzyılın başlarında N.l.Aşmarin, İ.N.Yarkin, G.Timo-
feyev, Finlandiyalı H.Paosonen ve Macar G.Meszaros
halk edebiyatı malzemelerini derleyerek yayıınlamışlardır.
XVIII. Yüzyılın sonlarında başlayan bögedeki halk-
ları hristiyanlaştırma çalışmaları beraberinde bölgede
kiliselerin kurulmasını ve din adamları öncülüğünde
yayınlanan dinî kitapların halkın arasında yayılması, halka
okuma yazma öğretme ihtiyacını doğunrıuştur.
Çuvaş edebiyatının ilk yazılı örneklerini XIX.
yüzyılın II. yarısından itibareıı kilisenin desteğiyle
sağlanan misyoner yayınları oluşturur. Bunlar Çuvaşça
yazılmış akaid ve ibadete dair kitaplar azizlerin hikayeleri,
İncil°in bazı bölümlerinin Çuvaşçaya tercümeleridir. 1917
Rus ihtilaline kadar basılan 564 Çuvaşça eserin yarıdan
fazlası dinî muhtevalıdır. Bu eserlerin dillerinin sade,
fıyatlannın ucuz olması, halkın okumasına ve bu yolla
kendi dilinde açılan edebî bir yola yönelmesine imkan
sağlamıştır. Bu yönde ilk adım İvan Yakovleviç Yakovlev
tarafından atılmış ve Ulyanosk(Çimbir)'ta ilk Çuvaş okulu
kurulmuştur. Eğitimde İ.Y.Yakovlev'in hazırladığı kiril
alfabesini temel alan Çuvaş alfabesi kullanılmış ve bu
okuldan yetişen gençler öğretmen olarak bütün Çuvaş böl-
gelerine dağılmış ve her bölgede Çuvaşların eğitim
faaliyeti hız kazanmıştır.
Çuvaş edebiyatı en eski dönemlerden beri halk ede-
biyatı ve folkloıun sözlü ürünleriyle varlığını sürdürürken,
yazılı edebiyatın oluşması ve tahsil yoluyla Rus edebiya-
tını bilenlerin çoğalması, halk edebiyatı dışında bir de Rus
edebiyatından Çuvaşçaya tercümeler yapılması Çuvaş
edebiyatında yeni türlerin ortaya çıkmasını sağlar.
Ulyanovsk'taki Çuvaş okulundan mezun olan öğret-
menler bölgelerinde Çuvaşların eğitimiyle uğraşırken aynı
zamanda halk edebiyatı ve folklor ürünlerini de derleyerek
yayınlaınışlar ve bu şekilde sözlü edebiyatta varlığını
devam ettiren ürünler yazılı edebiyattaki yerlerini de
almışlardır.
Çuvaşların tek parça bir destanlan yoktur. Çuvaş
destanları genellikle Ulîp(Alp) motifi çerçevesinde gelişen
ve zaman zaman diğer Türk destanlarında da görülen
motifleri içeren yarı destansı, yarı efsanemsi özellikler
taşımaktadır. Alp Destanlarınıda gerek Oğuz Kağan
Destanı, gerek Dede Korkut hikayeleri ve gerekse diğer
Türk destanlarının epizotlarını bulmak mümkündür. Daha
sonraki dönemlerde oluşan destanlar ise genellikle,
bölgeye sonradan gelen müslüman Kıpçaklarla yapılan
mücadeleri anlatır.
Çuvaş masalları diğer Türk masallarıyla büyük ben-
zerlikler göstemıektedir. Diğer Türk boylarında görülen
“Kel Oğlan” masallarını Çuvaş Masalları arasında
görmemiz mümkündür. Kel sözünün karşılığı olan
“kukşa(kel)” ve oğlan sözünün Çuvaşçada bulunmaması
karşılığında onun yerine ikame edilen “İvan” ismi masal-
ların adını “Kukşa İvan” olarak değiştirmiştir. Biz bu çalış-
mada bütün masallara yer veremedik. Fakat Kukşa İvan'ın
etrafında anlatılan masallann sayısı Çuvaşlarda oldukça
kabarıktır. Diğer Türk boylaıında görülen Türk masal
fomıu bir takım değişikliklere uğramıştır. Türk masal-
lannın girişinde söylenen masal tekerlemeleri çuvaşçada
ayrı bir tür olarak karşımıza çıkar.
Çuvaş efsaneleri diğer Türk efsanelerinde olduğu
gibi eski Türk dini temelinde şekillenmiştir. Çuvaş
efsaneleri de diğer Türk boylarındaki efsanelerle büyük
benzerlikler arz etmektedir. Çalışmamızda efsaneler geniş
yer bulmuştur. Sadece bazı efsanelerin çeşitli epizotları
arasında elemeler yapılmıştır.
F ıkralarda yer yer Nasrettin Hoca tarzı sezilmektedir.
Dualar büyücülük dilinde kullanılan ve hastalıkları
iyileştinnek için söylenen dualar, büyük güçlerden yardım
dilemek için söylenilen dualar ve biraz da nisihat içeren ve
karşıdaki insana iyilik dileyen dualar olmak üzere üç
kategoride ele alınmıştır. Dualar incelendiğinde karşımıza
tam anlamıyla eski Türk dini Şamanizm çıkar.
Atasözleri-deyimler ve bilınecelerin ancak yüzde
onluk bir kısmına yer verebildik.
Çuvaşlarda töreleriıı ağırlıkta olması her hareketin
belirli bir çerçevede nerdeyse dinî bir çehre kazanması
türküleri de belirli formatlara sokmuştur. Her türkünün
neredeyse söyleneceği bir yer vardır. Bu çalışmada türkü-
len' de çeşitli başlıklar altında özetleyerek verdik.
Bu çalışmada ele alınan bütün türler özet olarak
verilmiştir. Burada bütün türlere yer verilmeye çalışıl-
makla birlikte yer darlığı münasebetiyle çeşitli kısaltına ve
özetleme yollarına gidilmiştir. Çuvaş halk edebiyatı
metinlerinin tamamına yakını elimizde mevcuttur. Bunlar
ilerleyen yıllarda imkanlar ölçüsünde yayımlanacaktır.
İlgilenen araştıncılara ise her zaman kapımız açıktır.