MİHAİL ROMANOvİç FEDETOV
(HA Y ATı VE ESERLERİ)
ELENA KUDRYAVTSEVA - PROF. DR. TUNCER GÜLENSOY
Binlerce yıl önce, Çuvaşların ataları, büyük Türk topluluğundan ayrılıp çıkmışlar
ve kendi dillerini geliştirmişlerdir. O zamandan beri araştırmacılar, bilim
adamları, Çuvaşçanın yaşını tayin etmeye çalışmakta; Çuvaşçayı çok eski zamanlarda
oluşan dillerin arasına koymaktadırlar. Bugünkü Çuvaşça, bütün Türk
dillerinin tarihini, eskiliğini açmak için altın bir anahtar gibidir. Bu altın anahtarı,
Altay dillerinin birliğini araştıranlar ve Fin - U gor dillerinin eskiliğini ince1eyenler
de hep yanlarında taşımışlardır.
O anahtarın içinden bakılınca yarım dünyanın tarihi görünür. Fakat, Çuvaş
çanın içinden bakıp, diğer dillerin tarihini görebilmek için, tarihi görmek ve anlamak
Hızımdır. Türkoloji tarihine adlarını altın harflerle yazdıl'an V. Schot, N.İ.
Zolotnitskiy, V.V. Radloff, N.1. Aşmarin, GJ. Ramstedt, M. Rasanen, 1. Bentsig,
Z. Gombocz, U. Vihman, V.G. Yegerov, L. Ligetti gibi araştırmacılar işte
bunu yapmaya çalışmışlardır. Bu bilim adamlarının hepsi de Çuvaşçayı inceleyip
dünyaca ünlü oldular.
İşte bu bilim adamlarının arasında, Çuvaş Milli Akademisinin üyesi, Çuvaş
Devlet Üniversitesinin profesörü, Çuvaş Cumhuriyeti'nin büyük bilim adamlanndan
birisi olan Mihail Ronı anoviç Fedetov yer almaktadır.
M. R. Fedetov, 20 Ocak 1919 tarihinde Çuvaşistan'ın Şomorşo vilayetine
bağlı Puyankassı köyünde doğmuştur. Daha ilk öğrenimi sıralarında dillerle ilgilenmeye
başlamış, Tatarlarla, Mişerlerle tanışıp, onların dillerini öğrenmeye
çalışmış; köyünde yedi yılokuduktan sonra 1934'te Ulyanovsk'taki Çuvaş Pedegoji
Okuluna girmiştir. Bu okulu bitirdikten sonra, 1937 - 38 yıllarında doğ
duğu vilayetteki okulda Almanca ve matematik öğretmeni olarak görev yapmış;
1939 yılında da askere gitmiştir. Askerdeyken Birinci Dünya Savaşı başlamış ve
savaşa katılmıştır. Savaşın bitiminde, ı 945-1947 yılları arasında Almanya' daki
Sovyet Askerl Şubesinde tercüman olarak çalışmıştır.
Ele/w KLldrYlIvtsevlI Prof f)r. TlIllcer Giileıısoy
1948 - 1952 yılları arasında, Mari Cumhuriyeti'nin Zvenigorskiy vilayetine
bağlı Kokşamar köyünde Almanca öğretmeni olarak çalışmıştır. 1953 yılında
Pedegoji Enstitüsünün Yabancı Diller Fakültesinden mezun olduktan sonra,
1954'te i. Yakovlev adını taşıyan Çuvaş Pedagoji Enstiti.isii'ne Almanca öğretmeni
olarak atanmıştır. Bu günlerde, okullardaki öğretmenlerin bilgi seviyelcrini
yükseltmek amacıyla çeşitli konferanslar vermiş, onları yeni öğretim metotlanyla
tanıştırmaya çalışmıştır. Yine bu amaçla: 1. Çuvaş Okullar/nda Almancadaki
Fiillerin Ölfretitmesi (1957),2. Çuvaş Okullartnda Almmıcal1l11 Sel1tuksll1lll
Ö/fretilmesi (1958), 3. Çuvaş Okullartnda Almanca Grameriızin BlI?1 Ö';.elliklerinin
Ölfretilmesi (1959) adlı kitaplan yazmıştır.
M.R. Fedetov, Çuvaş çocuklarına yabancı dillerin öğretilmesinin çok önemli
olduğunu daha o zamanlar anlamıştır.
Çuvaşça ilc ilgili kitapların çoğumill yahancı dillerle yazılmış olması, Çuvaş
ça ile daha çok yabancı Türkologların ilgilenmesi, Fedetov'u düşündürmeye
başlamıştır. Yabancı dillerin yanında ana dili Çuvaşçayı da incelemeye başlayan
Fedetov, verdiği eserlerle, dünyaca ünlli Türkologların yakından tanıdığı bir Çuvaş
Türkoloğu olmuştur.
Fedetov'un Çuvaşça ilc ilgili ilk ciddi bilimsel çalışması, doktora tezidif. Bunun
için "Çuvaşçanın Fiilleri" üzerine on yıl çalışmıştır.
1967 yılında, Çuvaş Devlet Üniversitesi açıldığı zaman, Fedetov buraya Yabancı
Diller Böliim Başkanı olarak alınmıştır. İki yıl sonra da Çuvaş Dili ve Edebiyatı
Bölümü açılınca, bu bölüme başkan olarak geçmiştir. Bu sıralarda çok hüyük bir
çalışma yapmaktadır: Volga boyundaki Çııvaş dili ile Perm'deki Fin-Ugor dilleri
antsındaki tarihf balflar adını taşıyan bu çalışması, yalnızea Fedetov'un hayatındaki
büyük bir çalışma değil, Çuvaş milletinin hayatında da önemli bir çalışma olmuştur.
Bu çalışma iki kitap hminde yayımlanmıştır (I. cilt: 1965, II. cilt: 1968). Bu
kitapta Çuvaş milletinin son on asırdaki bütUn hayatı ilc birlikte, Volga ve Ural tarananndaki
hiiliin milletlerin son asırlarclaki hayat ve kültürleri yansıtılmıştır.
Üniversitede çalıştığı zaman, öğrencileri Türkoloji bilimiyle tanıştırmaya;
Çuvaş dilinin tarihi ile eski Türk boylarının dillerini araştırmaya, Türk lchçclerinin
gramerlcrini karşılaştırmalı olarak öğretmeye çalışmı~tır. Bu amaçla çeşitli
konferanslar ve dersler vermiş, pek çok makale yazmı~tır.
890 ÜnlU Çuvaş TUrkolo/fu: MiJllIil ROl7lmıoviç Fede/ov (Hayatı ve Eserleri)
1971' de üniversite yayınlan arasında Fedetov'un Çuvaş Dilinin Tarihi adlı
'
kavminin bir parçası olduğunu açıkça anlatmıştır. Çuvaşça ile öteki Türk şiveleri
arasındaki benzerlikleri ve farklılıklan anlamak isteyenlere şu eserleri tavsiye
edilir: 1. Türk Şivelerinin Karşılaştırmalı Grameri (1975). 2. Türkolojiye Giriş
(1976).
Bu eserler bugün, Çuvaş dili ve edebiyatı bölümlerinde ders kitabı olarak
okutulmaktadır.
Fedetov'un bütün çalışmalan konu bakımından şu gruplara aynlmaktadır:
1. Bugünkü Çuvaşça, 2. çuvaşçayı araştıran, Çuvaşça ile ilgilenen bilim
adamlannın hayatlan ve çalışmalan, 3. Çuvaşça ile Tatarca arasındaki tarihi
bağlar, 4. Çuvaşça ile Mari dili arasındaki tarihl bağlar, 5. Çuvaşça ile Fin-Ugor
dilleri arasındaki tarihi bağlar, 6. Çuvaşça ile Volga boyundaki diğer milletlerin
dilleri arasındaki bağlar, 7. Çuvaşça ile Macarca arasındaki bağlar, 8. Çuvaşça
ile Türk şiveleri arasındaki akrabalık bağlan, 9. Türk lehçelerinin tarihi, 10. Altay
dillerinin birliği,ıı. Ural ve Altay dillerinin birliği ve bunlann Rusça ile tarihl
bağlan, 12. Arapça ve Farsçadan girmiş Çuvaşça kelimeler, 13. Çuvaşça kelimelerin
tarihi ve etimolojisi.
Yukanda bahsedilen konularla ilgili pek çok kitap ve makale yazan Fedetov'un
son çalışmalarından biri olan Çuvaşçanın Altay Dilleri Arasındaki Yeri
(1986) adlı eserini, A. N. Kononov, N.A. Baskakov, L. Ligetti, T. Tekin gibi
Türkologlar çok önemli ve ciddi bir çalışma olarak değerlendirmişlerdir.
1987'de yayımlanan Çuvaşçanın Araştırıcıları adlı kitabında otuza yakın dil bilim
adamının hayatları ve çalışmalan hakkında bilgi vermiştir.
1990 yılında yayımlanan Çuvaşça ile Mari Dilleri Arasındaki Bağlar adlı kitabında,
son on asır boyunca Çuvaş ve Mari halkları arasındaki dostluk ile bu
milletlerin ilişkileri ve dilleri hakkında geniş bilgi ver~lmiştir.
Fedetov, 1994 yılında Çuvaş Milli Akademisinin üyeliğine seçilmiştir. Şimdi
ise Fedetov,
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder